اهمیت بهداشت چشم: چشم حساسترین عضو بدن است و در عین حساسیت زیاد در معرض تهدیدات محیطی فراوانی است . مواظبت از چشم جهت جلوگیری از بیماری ، کاری بسیار آسانتر و کم هزینه تر از درمان بیماری است چرا که بیماری بجز هزینه ممکن است مقداری از بینایی خود را نیز از دست بدهیم . انسان بیش از ۷۰ درصد اطلاعات زندگی را از طریق چشم دریافت می شود به همین دلیل توجه به بهداشت چشم جهت داشتن چشمی سالم یک امر بسیار مهم است .
ساختمان چشم
چشم دارای ساختمان و عملکرد پیچیده ای است که به کمک آن می توان اشیاء دور و نزدیک را مشاهده کرد. بروز کوچکترین عیب در ساختمان قسمتهای مختلف چشم موجب تضعیف بینایی و اشکال در درک تصاویر خواهدشد.
ساختمان چشم به دو قسمت زیر تقسیم می شود:
۱- کره چشم: عضو اصلی بینایی که از سه لایه خارجی یا صلبیه ، میانی یا لایه عروقی کره چشم و لایه درونی کره چشم یا شبکیه تشکیل شده است.
۲- ضمائم چشم: که کار محافظت و حرکت دادن و تسهیل کار چشم را بر عهده داشته و شامل کاسه چشم، پلک و ابرو، پرده ملتحمه پلک، غده ها و مجاری اشکی و ماهیچه های گرداننده چشم می باشد.
نکات بهداشتی جهت مراقبت از چشم ها:
۱ – استفاده همیشگی از مواد غذایی حاوی ویتامین های مختلف به ویژه ویتامین آ در رژیم غذایی . ویتامین آ در جگر، قلوه، زرده تخم مرغ، شیر پرچربی، کره، روغن کبد ماهی و ماهی های کوچک ،جگر و بعضی گیاهان مانند اسفناج، کاهو، سبزی های زرد مثل هویج و کدو حلوایی، میوه های زرد و نارنجی مثل: زردآلو، قیسی، خرمالو، موز، خربزه وانواع مرکبات وجود دارد.
۲- داشتن خواب و استراحت کافی
۳- حفاظت از چشم ها در برابر اشعه ماوراء بنفش با استفاده از عینکهای آفتابی مرغوب
۴ – انجام فعالیت در نور کافی ، نور خوب نوری است که دارای روشنایی کافی بوده، خیره کننده نباشد و بطور یکسان پخش شده باشد. نور کم یا خیره کننده باعث می شود که چشم با دشواری بیشتری کار کرده و در نتیجه فشار بیشتری به آن وارد شود. در این حالت چشم زودتر و بیشتر خسته می شود.
۵- مطالعه در نور کافی ، کسانیکه در رختخواب به حالت نیمه نشسته و یا خوابیده در حالیکه کتاب را مقابل چشم گرفته اند مطالعه می کنند، می بایست نور لازم جهت مطالعه را طوری تنظیم نمایند که نور از بالای تخت ویا از چراغ کنار تخت که کمی عقب تر از آن قرار گرفته است به کتاب بتابد. هیچگاه نور نباید بطور مستقیم و از روبرو به چشم بتابد.
۶ – پس از مطالعه مداوم برای مدت بیش از یک ساعت و نیم برای مدتی چشمان خودرا بسته و یا به دیوار سفید و اشیاء دور نگاه کنید و یا چشمان خودرا برای مدت کوتاهی به فعالیت دیگری مشغول نمائید، تا خستگی آن رفع گردد. این توصیه برای رانندگان اتومبیل نیز صادق است. لذا پس از یک ساعت و نیم رانندگی می بایست اتومبیل را نگهداشته و برای مدت کوتاهی به چشم ها استراحت داد.
۷- از آنجائیکه چشمها به آسانی آلوده می گردند می بایست اطراف چشم و پلک ها رابه دفعات شسته و با حوله نرم خشک نمود. همچنین اگر هر گونه جسم خارجی وارد چشم یا داخل پلک گردد می بایست با گوشه یک دستمال تمیز و با احتیاط فراوان آنرا بیرون آورد. در این حالت از مالیدن چشم خودداری نمائید.
۸- چشم طبیعی و سالم احتیاج به درمان ندارد لذا از بکار بردن هر گونه دارو و یا محلولهای شستشوی چشم بدون دستور پزشک خودداری نمائید.
۹- تلویزیون یکی از منابع مهم ایجاد خستگی در چشم است. لذا در استفاده از آن باید دقت کرد عدم استفاده از تلویزیون دارای نقص ، نگاه کردن از فاصله حداقل ۵/۲ متری ، نگاه کردن به صفحه تلویزیون از ، استراحت دادن به چشم پس از دو ساعت نگاه کردن به تلویزیون نگاه کردن در مکانی با روشنایی نیمه تاریک .
علائم هشدار دهنده بیماریهای چشم:
در صورتی یک از علائم زیر را داشته باشد باید به چشم پزشک مراجعه نماید:
۱٫ نزدیک کردن اشیاء به چشم جهت دیدن آنها و یا تنگ کردن چشم برای دیدن اشیاء نزدیک
۲٫ تمایل غیر طبیعی سر به یک سمت برای دیدن اشیایی که در روبرو قرار دارند
۳٫ مالش غیر طبیعی و مداوم چشم ها
۴٫ اشتباه در تشخیص رنگها
۵٫ قرینه نبودن مردمک های چشم
۶٫ بیزاری و گریز از نور
۷٫ سردردهای غیر طبیعی
۸٫ احساس تورم در چشم
۹٫ علامت مبنی بر اینکه فرد در برخی از ساعات روز بهتر از بقیه اوقات روز می بیند.
۱۰٫ احساس مبنی بر دوتایی و یا در هم دیدن اشیاء
۱۱٫ ورم ملتحمه چشم و یا ریزش غیر عادی اشک از چشم ها
۱۲٫ ناتوانی و یا سستی عضلات چشم
۱۳٫ عوارض دیگر که موجب اختلال در دید طبیعی گردد
۱۴٫ سیگار نکشید ، ثابت شده است سیگار کشیدن با برخی بیماری های چشم مانند آب مروارید ارتباط دارد.
اختلالات بینایی :
دوربینى، نزدیک‌بینى، و آستیگماتیسم، از اختلالات عمده بینائى هستند.
دوربینى
در افراد دوربین، اشعه‌هاى نورانى که به‌طور موازى به چشم مى‌تابد، در عقب شبکیه، تشکیل تصویر مى‌دهد که این اختلال گاهى علل ارثى دارد. افرادی که به این عارضه دچار هستند، چشمان خود را زیاد مى‌مالند. در موقع کارهاى ظریف مضطرب و بى‌‌قرار هستند. در موقع خواندن یا نوشتن، سر را دورتر از حد معمول نگاه مى‌دارند. درد چشم، سردرد، التهاب پلک، تیک صورت و گاهى سرگیجه دارند. براى درمان دوربینی، از عینک‌هاى با عدسى محدب استفاده مى‌گردد.
نزدیک‌بینى
نزدیک‌بینى به حالت و عادت کسانى که چشم خود را تنگ مى‌کنند تا بهتر ببینند، اطلاق مى‌شود. عواملی نظیر کار نزدیک، کمى نور، کمبود ویتامین‌ها و غیره در ایجاد نزدیک‌بینى مؤثر هستند. افرادی که به این عارضه دچارند، اغلب موقع نگاه‌کردن به دور، گردن مى‌کشند. در موقع نوشتن یا خواندن، سر را از حد معمول نزدیک‌تر مى‌برند. گاهى یک چشم را مى‌بندند و با تنگ نمودن چشم دیگر، سعى در تطابق اجسام دارند. سردرد و آب‌ریزى از چشم نیز مشاهده مى‌گردد. براى درمان نزدیک‌بینی، از عینک‌هاى با عدسى مقعر مناسب استفاده مى‌گردد.
آستیگماتیسم
در این عارضه، تصویر یک نقطه همان یک نقطه درک نمى‌شود، بلکه از یک نقطه از هر جسم خارجی، دو خط افقى دیده مى‌شود. و تصویرى که ایجاد مى‌کند، زیاد روشن و واضح به‌نظر نمى‌رسند. افراد مبتلا به آستیگماتیسم، اغلب سر را به کتاب یا تصویر نزدیک مى‌کنند، سردرد دارند و چشم را هنگام مشاهده تصاویر ظریف مى‌مالند. تصحیح چشم آستیگمات اغلب ساده بوده و با استفاده از عدسى استوانه‌ائى که در جهت مناسبى از چشم قرار داده مى‌شود، انجام مى‌گیرد.
بیماری های چشم
چشم یک عضو حساس است که ممکن است دچار چند نوع بیماری شود شامل:
۱- گل مژه : گل مژه التهاب غدد لبه پلکهای چشم است که بروز مداوم آن نشان دهنده ضعف سیستم ایمنی است . این التهاب غالبا عفونی و بسیار دردناک است از جمله عوامل ایجاد گل مژه باکتری چرکی به نام استافیلوکوک است و تماس با دستهای آلوده نیز سبب سرایت آن می شود .
گفتنی است برای درمان گل مژه می توان از کمپرس های گرم استفاده کرد اما در صورت دردناک بودن زیاد باید به پزشک مراجعه شود.
۲-آب مروارید :آب مروارید یکی از بیماریهای چشم است که به کدورت عدسی چشم منجر و باعث تاری دید و در مراحل پیشرفته کوری می‌شود با علائمی مانند تار شدن یا محو شدن بینایی، حساس شدن به روشنایی، کم رنگ شدن یا محو شدن رنگ ها، دید کم در شب، دوبینی یا چندبینی، افزایش دید نزدیک و تغییر مداوم شماره عینک همراه است و افزایش سن، تغذیه نامناسب، بیماری قند، تماس با نورخورشید، مصرف دخانیات و ضربه از جمله علل ابتلا به آب مروارید است
آب مروارید ناشی از افزایش سن، شایع ترین نوع آب مروارید است، احتمال ابتلای افراد به آب مروارید در سنین ۶۵ تا ۷۴ سالگی ۵۰ درصد و در اشخاص بالای ۷۵ سال ۷۰ درصد است.وی یادآور شد.
۳- آب سیاه یا گلوکوم : آب سیاه به معنای بالارفتن فشار داخل چشم می باشد که می تواند سبب آسیب عصب بینایی و در نتیجه کوری دائمی شود. باید دانست که بعضی از انواع بیماری آب سیاه می تواند تا مراحل انتهایی بیماری هیچ علامتی نداشته باشد و هنگامی فرد متوجه بیماری خود می گردد که دید بشدت و بطور غیر قابل برگشت افت کرده است. بنابراین تشخیص زودرس آب سیاه و شروع درمان به موقع؛ کلید اصلی در پیشگیری از پیشرفت بیماری و کاهش دید بیمار خواهد بود.
توجهات خاص به چشم ها در دوران های مختلف زندگی
در طول دوران زندگی دو دوره وجود دارد که می بایستی در آنها به چشم توجه خاص نمود.
دوران تحصیلی:
اطفال و جوانان دارای عضلات قوی در چشم بوده و عمل تطابق را به آسانی انجام می دهند و چشم آنها کمتر خسته می شود. از آنجائیکه موفقیت در دروس بستگی زیادی به قدرت مطالعه دانش آموز داشته و لازمه قدرت در مطالعه، داشتن بینایی خوب است، لذا اقدام بموقع جهت رفع عیوب چشم در این دوره زندگی بسیار حائز اهمیت است.
دوران میانسالی:
با افزایش سن بینایی شخص ضعیف می شود. عدسی به مرور زمان کدر شده و میدان بینایی کاهش می یابد ودر نتیجه دید محیطی فرد دچار مشکل می گردد. به علت از بین رفتن تدریجی خاصیت الاستیک عدسی و تبدیل آن به توده ای تقریبا” جامد، فرآیند تطابق نیز کند می شود. زمانی که عدسی قدرت تطابق خود را بطور کامل از دست بدهد شخص دچار پیر چشمی شده و در این حالت به عینک مخصوص نیاز خواهد داشت. در سنین میانسالی چنانچه فردی فشار خون بالا، دیابت داشته باشد یا در خانواده او کسی مبتلا به گلوکوم باشد باید بطور منظم به چشم پزشک مراجعه نماید.